Του Αναστάσιου Καλλιντσή
Καθημερινή 14/12
Γεννήθηκα στις αρχές της δεκαετίας του ’50. Η γενιά μου είχε την τύχη να μη ζήσει πόλεμο. Εν τούτοις έζησε μεγάλες πολιτικές ανατροπές, μεγάλους ενθουσιασμούς, μεγάλα πάθη. Σαν μαθητής έζησα τις ταραχές του ’65. Αποφοίτησα από το ΕΜΠ το 1976. Ζήσαμε τη χούντα, την κατάρρευσή της, την αποχουντοποίηση, το χτίσιμο της δημοκρατικής Ελλάδας. Με όλα τα σκαμπανεβάσματα, τις καλές και τις κακές στιγμές. Τελευταία ζήσαμε την κατάρρευση όλου του οικοδομήματος που στήθηκε επί 40 χρόνια. Τώρα βρισκόμαστε στη βαθύτερη οικονομική και κοινωνική κρίση της χώρας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μάλιστα σε μια περίοδο όπου σε όλον τον πλανήτη εξελίσσεται μια κατακλυσμική αλλαγή. Ζαλισμένοι και παραδομένοι στα άμεσα προβλήματά μας, δεν συνειδητοποιούμε σαν κοινωνία και σαν άτομα ότι ο κόσμος γύρω μας αλλάζει με τρόπο που δεν έχει επιστροφή.
• Ολες οι οικονομίες του κόσμου, εκτός ίσως από τη Β. Κορέα, έχουν ανοίξει στις παγκόσμιες αγορές. Τα χρηματιστήρια αξιών λειτουργούν παγκόσμια, αδιάλειπτα και σε πραγματικό κόσμο («real time»), ενώ οι κεντρικές τράπεζες προσπαθούν μετά βίας να εξισορροπήσουν τις απότομες κινήσεις των αγορών.
• Τα προϊόντα μεταφέρονται φθηνότερα και ταχύτερα από ποτέ από την Ανατολή στη Δύση και από τον Βορρά στον Νότο. Οι βασικές πρώτες ύλες παγκόσμια ακολουθούν κανόνες αγοράς, το ίδιο και όλα τα βασικά καταναλωτικά αγαθά.
• Η αγορά εργασίας έχει και αυτή σχεδόν παγκοσμιοποιηθεί, τουλάχιστον για τους υψηλής εξειδίκευσης επιστήμονες που μετακινούνται εύκολα όπου υπάρχει ζήτηση για τα ταλέντα τους. Εμμεσα το ίδιο ισχύει και για τη χαμηλής εξειδίκευσης εργασία, καθώς αντίστροφα παραγωγικές μονάδες με υψηλό ποσοστό εργατικού στο κόστος προϊόντος, μεταφέρονται σε χώρες με φθηνή αμοιβή εργασίας.
• Το «θηρίο» της ψηφιακής τεχνολογίας κυκλοφορεί ελεύθερο στον πλανήτη αλλάζοντας το σκηνικό σε παραγωγικές διαδικασίες και προϊόντα, αλλά και στις επικοινωνίες και τη διάχυση και επεξεργασία της πληροφορίας.
Ταυτόχρονα συμβαίνουν πράγματα τελείως πρωτοφανή.
• Το «πνευματικό» κεφάλαιο αποκτά για πρώτη φορά τεράστια αξία, αλλά και κινητικότητα. Για παράδειγμα, το κόστος κατασκευής μιας συσκευής iPhone της Apple (που σημειωτέον κατασκευάζεται εκτός ΗΠΑ) αποτελεί πολύ μικρό μέρος της συνολικής αξίας του προϊόντος, σε αντίθεση με το κόστος της πατέντας του software, του marketing, του design κ.λπ.
• Ως συνέπεια των παραπάνω οι εξελίξεις στην αγορά εργασίας είναι εντυπωσιακές σε έκταση και βάθος.
• Στη χαμηλής εξειδίκευσης αγορά εργασίας, ο ανταγωνισμός των νέων αγορών της Ασίας και της Ν. Αμερικής εντείνεται. Παράλληλα, αυξάνονται οι τάσεις μετακίνησης των εργαζομένων χαμηλής εξειδίκευσης σε διαφορετικά επαγγέλματα (χαμηλής εξειδίκευσης πάντα).
• Είναι πλέον δεδομένο ότι επαγγέλματα υψηλής εξειδίκευσης με τις υψηλότερες αμοιβές, είναι αυτά που σχετίζονται με information technology, telecoms, communications marketing, design κ.λπ. Ταυτόχρονα, εμφανίζεται η κατηγορία των λεγόμενων «super stars». Πρόκειται για υψηλόβαθμα στελέχη μεγάλων επιχειρήσεων αλλά και ηθοποιούς, τραγουδιστές, αθλητές κ.ά., τις αμοιβές των οποίων δυσκολεύονται να πετύχουν με κεφαλαιακά κέρδη ακόμη και μεγάλες επιχειρήσεις.
• Η αγορά εργασίας μέσης εξειδίκευσης (μηχανικοί, τεχνικοί, οικονομολόγοι, λογιστές κ.λπ.) σταδιακά υποβαθμίζεται, μια και που οι νέες τεχνολογίες και τα ρομπότ υποκαθιστούν τις ειδικότητες, ακόμη και σε χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία (με χαμηλό εργατικό κόστος).
• Επαγγέλματα εξαφανίζονται: του σχεδιαστή, του ράφτη, του μαραγκού αλλά και του ηλεκτροσυγκολλητή, του χειριστή εργαλειομηχανής, κ.λπ. Αντίθετα, αυξάνεται (έστω και οριακά) η ζήτηση για επαγγέλματα χαμηλής εξειδίκευσης όπως security, ταχυμεταφορές, οδηγοί, νοσοκόμες, συνεργεία καθαρισμού, υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι. Σύμφωνα με μελέτη του Oxford University, 700 επαγγέλματα –περίπου το 47% της σημερινής απασχόλησης– τείνουν να εξαφανιστούν.
Οι εξελίξεις αυτές είναι αναπότρεπτες. Και ενώ συμβαίνουν όλα αυτά γύρω μας, εμείς, στον μικρόκοσμό μας, εξαντλούμαστε στο να κραυγάζουμε συνθήματα και να διαφωνούμε μεταξύ μας, αντί να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τον νέο κόσμο στον οποίο ήδη ζούμε.
Ας δούμε, όμως, τα πράγματα ψύχραιμα. Κάθε δυσκολία φέρνει μια πρόκληση. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Κινέζοι έχουν ένα ιδεόγραμμα που σημαίνει ταυτόχρονα κίνδυνο αλλά και ευκαιρία.
• Αν χωρίσουμε την εργασία από πλευράς εξωτερικών χαρακτηριστικών σε χειρωνακτική ή διανοητική και, από πλευράς συνθετότητας, σε εργασία επαναλαμβανόμενη (ρουτίνα) ή σύνθετη, τα επαγγέλματα που πλήττονται είναι αυτά που έχουν τυποποιημένες ενέργειες (χειρωνακτικά, π.χ. εργοστασιακός εργάτης ή νοητικά, π.χ. λογιστής), ενώ τα σύνθετα/νοητικά παρουσιάζουν αυξημένη ζήτηση και πολύ υψηλότερες αμοιβές (σε επίπεδο παγκόσμιας αγοράς).
• Ταυτόχρονα σήμερα, ένας μικρός παραγωγός, είτε είναι αγρότης είτε κατασκευαστής κοσμημάτων είτε σχεδιαστής-κατασκευαστής επίπλων, μπορεί ευκολότερα παρά ποτέ να αποκτήσει πελάτες μέσω του Internet, χρησιμοποιώντας πλατφόρμες όπως ebay, amazon κ.λπ. Ο κόσμος είναι ανοιχτός μπροστά μας και αμείβει τον καθένα με βάση την αξία που προσθέτει σε αυτό που κάνει.
Για λόγους σαν τους παραπάνω, η επιχειρηματικότητα, η ευελιξία, η δυνατότητα επεξεργασίας αφηρημένων εννοιών, η δημιουργικότητα, η αποτελεσματικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις και η δυνατότητα επικοινωνίας είναι ιδιότητες που ζητούνται όλο και περισσότερο και αμείβονται πολύ καλύτερα. Οι ιδιότητες όμως αυτές πρέπει να θυμηθούμε ότι αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά των Ελλήνων, όπως προκύπτει και από ιστορικά δεδομένα ακόμη από την εποχή της Ιλιάδας και της Οδύσσειας.
Γιατί λοιπόν να μη δούμε την κρίση σαν πρόκληση. Να αναδείξουμε τα δυνατά μας σημεία. Αντί να φθειρόμαστε καλλιεργώντας τις αδυναμίες μας.
Έχουμε μπει κατ’ εξοχήν στην εποχή που το μέλλον ανήκει στο ανθρώπινο κεφάλαιο, όχι με τη λογική της μαζικής εργατικής δύναμης, αλλά με τη λογική της γνώσης, της δημιουργικότητας, της αποτελεσματικότητας της αντίληψης. Ολα αυτά προάγονται με την παιδεία. Παιδεία με τη γενική έννοια, όχι μόνον των σχολείων και των πανεπιστημίων, αλλά του πολιτισμού, της κοινωνικής συμπεριφοράς και βέβαια της ενεργού γνώσης και της επιδίωξης της αριστείας. Παιδεία που χτίζεται παντού: στην οικογένεια, στο σχολείο, στην πολιτική, στον αθλητισμό… Αν ταυτόχρονα κατευθύνεται σταδιακά στην καλλιέργεια των δεξιοτήτων αυτών για τις οποίες διψάει η παγκόσμια αγορά, αντί να αναπαράγει παλιομοδίτικα αποστεωμένα πρότυπα, τότε είναι βέβαιο ότι η γενιά που θα διαμορφωθεί με τέτοιες ρίζες, δεν θα έχει τίποτε να φοβηθεί στο μέλλον.
Όταν βρίσκεται κάποιος μπροστά σε κίνδυνο, ή παραιτείται και αφήνεται στη μοίρα του, ή αγωνίζεται. Οι Ελληνες ιστορικά διάλεγαν το δεύτερο και όποτε δεν το έκαναν και αναλώθηκαν σε εσωτερικούς ανταγωνισμούς και διχόνοιες κόντεψαν να εξαφανισθούν. Δεν πρέπει να φοβηθούμε τις δυσκολίες, μπορούμε να τις ξεπεράσουμε με αγώνα και σκληρή συντονισμένη προσπάθεια και τότε θα βγούμε δυνατότεροι και πιο σοφοί. Είναι η μοναδική μας επιλογή, γιατί «το αύριο ήδη έχει αρχίσει από χθες».
* Ο κ. Αναστάσιος Καλλιτσάντσης είναι πρόεδρος ΕΣΑΗ (Ελληνικός Σύνδεσμος Ανεξάρτητων Εταιρειών Ηλεκτρικής Ενέργειας).